Anatomia litery
Terminy określające budowę, anatomię liter (ang. letter anatomy), spotykane w literaturze fachowej – zarówno w książkach dotyczących typografii, jak i w źródłach internetowych – bywają niespójne, można dopatrzyć się w nich pewnych nieścisłości. Wynika to z funkcjonowania w języku typograficznym wielu synonimów oraz różnych tłumaczeń z języków obcych.
Poniższe zestawienie jest próbą ujednolicenia terminologii i zebrania jej w jeden praktyczny indeks. Korzystanie z poprawnych, jednoznacznych terminów związanych z budową liter pozwala na precyzyjne określanie elementów budowy poszczególnych glifów i znacznie ułatwia dyskusję na temat liternictwa i typografii.
Kreska
(ang. stroke)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/70605ce9-20bf-4c04-bfca-867b2af7d867_rw_1920.png?h=5c046a0fbaaa2a14bb2f1c576b06e432)
Kreska (ang. stroke) to każda z linii, z których zbudowany jest znak pisma. Termin odwołuje się do pisma ręcznego.
Kreska główna (ang. main stroke), inaczej belka, laska lub trzon (ang. stem) – kreska pełniąca podstawową funkcję konstrukcyjną. Określenie trzon w polskiej terminologii może być zawężone do kresek pionowych (ang. vertical stroke) o wysokości x (Henestrosa, Meseguer, Scaglione, 2013: 138–139, Mrowczyk, 2008: 72, Pizarro 2019: 75).
Kreska ukośna
(ang. diagonal stroke)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/af543305-8fa2-499e-80b4-896b982fc756_rw_1920.png?h=acf149d4fa706fbdeb365f35ae610959)
Kreska umiejscowiona pod kątem (Diagonal Stoke, 2021).
Kreska pozioma, poprzeczka
(ang. horizontal stroke, cross bar)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/305f3af7-ddf5-4651-901d-96d312cab2c7_rw_1920.png?h=39c015ba96727b2a313d5aa2a84577cd)
Kreska łącząca, inaczej poprzeczka (ang. cross bar) to pozioma kreska (ang. horizontal stroke) łącząca dwa elementy znaku pisma, równoległa lub ustawiona pod niewielkim kątem do linii pisma. W literach A i H łączy dwie belki (Pizarro, 2019: 75, Mrowczyk, 2008: 95).
Kreska przecinająca
(ang. cross stroke)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/32ff3062-7edb-448a-8b18-5eafcc82b6dc_rw_1920.png?h=a3defb1bc855f918d1abef0a0529a597)
Kreska (zazwyczaj pozioma) przecinająca kreskę główną, występuje w minuskułowych literach t i f. Może być określana również jako ramię (Glossary, 2021).
Noga
(ang. leg)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/eee3722d-3ed7-432d-a4f7-49e9abd4ab79_rw_1920.png?h=6e080d2beb665a95d0c58600e5c70884)
Pozioma lub ukośna kreska występująca w literach K, k, R oraz L (Mrowczyk, 2008: 82, Glossary, 2021).
Ramię
(ang. arm)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/00f78990-df94-4b94-bdcc-98be23e53f36_rw_1920.png?h=a26ae031e4e4ecee1a062df0c18c66fc)
Pozioma lub ukośna kreska wychodząca z kreski głównej albo ją przecinająca, niepołączona z innymi kreskami znaku pisma (Pizarro, 2019: 75).
Brzuszek
(ang. bowl)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/e3a69e6e-ec12-4258-984e-012845025de9_rw_1920.png?h=59fcdb5d67d91c01c4c73151085c212e)
Okrągła lub eliptyczna część znaku pisma. Określenia brzuszek częściej stosuje się do wskazywania form tworzących zamknięte światło wewnętrzne. Majuskułowa litera B posiada brzuszek dolny i górny (Bringhurst, 2008: 356, Glossary, 2021, Mrowczyk, 2008: 77).
Łuk
(ang. arc)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/40376f06-514b-463a-bfaf-614737df84f1_rw_1920.png?h=cce8fda73d733a7c50574cf3c9aa9dc4)
Każdy zaokrąglony elementy litery. Łuk w literach n, m oraz h jest nazywany również grzbietem lub arkadą (Pizarro, 2019: s. 75, Glossary, 2021, Mrowczyk, 2008: 77).
Kręgosłup, inaczej eska
(ang. spine)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/642582e6-d15e-4320-99b7-f2d9667872d4_rw_1920.png?h=559290ede219c5ea10eb208bef6ed106)
Zakrzywiona kreska główna w majuskułowej i minuskułowej literze S (Pizarro, 2019: 74, Glossary, 2021).
Pętla
(ang. loop)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/4576131b-04ef-447f-89ff-124af08114c8_rw_1920.png?h=838fa9c77d768fffc5b09984e91c43d3)
Zaokrąglona otwarta lub zamknięta część znaku pisma kształtem bardziej zbliżona do elipsy niż łuku (Mrowczyk, 2008: 88).
Łącznik
(ang. link, neck)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/02389f1d-752e-4108-8a05-dbd679dffd05_rw_1920.png?h=ddd7eb2951ae190b1a93b49c5df44822)
Krótka, zakrzywiona kreska, łącząca górny brzuszek oraz pętlę dwupoziomowej litery g (Glossary, 2021).
Uszko
(ang. ear)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/91436965-36be-4145-8317-0c9e58570718_rw_1920.png?h=75a84179af8380b62527ca30451601ab)
Krótkie zakończenie litery, jak na przykładzie minuskułowych liter g oraz r (Mrowczyk, 2008: 110).
Piętka
(ang. hooked finial, hooked foot)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/81eb92ab-ccb4-4c01-9dab-93125b565314_rw_1920.png?h=5a5aa489499d5546e7a4392f8645f1e9)
Dolne zakrzywione zakończenie litery minuskułowej, np. a, t oraz n (Mrowczyk, 2008: 89).
Daszek
(brak ang. odpowiednika terminu)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/6ffd292d-8549-4281-ab36-6480b08dcc07_rw_1920.png?h=144312e8c3d79a32f15a8aaa571ba3f8)
Trójkątny kształt występujący w minuskule litery t w miejscu łączenia się kreski głównej z kreską przecinającą (Pizarro, 2019: 75).
Ostroga
(ang. spur)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/b9ce329d-2b2a-4f3b-a563-be208e579bb2_rw_1920.png?h=9c666ec1356349f392de0fa6f3820359)
Niewielki, wystający element występujący w miejscu styku łuku i kreski pionowej (Glossary, 2021).
Kropka
(ang. tittle)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/08679bf3-0042-419f-92a0-87ed7129ad0c_rw_1920.png?h=0aea74b2abb1dd868a58393a128be816)
Okrągły element, występujący nad trzonem, np. minuskułowych liter i oraz j (Glossary, 2021).
Ogon
(ang. tail)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/1128d5cb-4715-4328-bdef-fef025d4e687_rw_1920.png?h=45f3db5ebce1729712cb0162752c2616)
Zakończenie znaku pisma znajdujące się poniżej podstawowej linii pisma. W polskiej terminologii dolny element majuskuły Q nazywany jest wstęgą (Mrowczyk, 2008: 112).
Wierzchołek górny i dolny
(ang. apex, vertex)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/2755a81e-6348-4bb7-9b1b-ed916bd4b71f_rw_1920.png?h=f12cdaf6b7e2dd4e3afd490fe78fc7db)
Skrajny punkt połączenia dwóch ukośnych kresek znaku pisma. Górny (ang. apex) – występuje na górze znaku; dolny (ang. vertex) – występuje na dole znaku (Glossary, 2021).
Krok
(ang. crotch)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/38795fcd-7eb2-4a3a-86bb-15b64bec2cb1_rw_1920.png?h=9bf87477d82f7196e13b62380dfcff66)
Kąt ostry umiejscowiony pomiędzy dwo-ma skośnymi elementami znaku pisma (Glossary, 2021, Mrowczyk, 2008: 71).
Szeryfy
(ang. serif)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/0da31b70-0c4a-420c-84fb-9ae11ff57a1f_rw_1920.png?h=9d6751f9b7236c552a1318466addad47)
Poziome lub skośne niewielkie kreski, umiejscowione na końcu głównych kresek znaku pisma. Stanowią element niekonstrukcyjny, dodany. Mogą przybierać bardzo rożne formy (Henestrosa, Meseguer, Scaglione, 2013: 141, Pizarro, 2019: 315, Bringhurst, 2008: 367).
Zwieńczenia, zakończenia
(ang. terminal)
![](https://cdn.myportfolio.com/3f10196b-ab1f-4f6f-a571-e5d24093724f/b0da48ef-649c-4837-8131-bd75187ad585_rw_1920.png?h=433adbc203423258b68d8dd81b4f50bc)
Końcowe fragmenty kresek pozbawionych szeryfów. W krojach szeryfowych zaokrąglone (koliste i łezkowate) zwieńczenia liter nazywa się ziarnem (ang. teardrop terminal, ball terminal) a ostre dziobem (ang. beak terminal) (Glossary, 2021, Mrowczyk, 2008: 56, 114, Pizarro, 2019: 317). Angielski termin finial stosowany jest w szczególności w stosunku do zakrzywionych, zwężających się kresek minuskułowych liter c, e oraz t (Glossary, 2021).
–
Artykuł powstał na podstawie fragmentu książki Vademecum typografa. Tom 1: forma.
Podrozdział Anatomia litery, str. 31–34. Ostatnia aktualizacja podstrony: 21.09.2023