Anatomia litery
Terminy określające budowę, anatomię liter (ang. letter anatomy), spotykane w literaturze fachowej – zarówno w książkach dotyczących typografii, jak i w źródłach internetowych – bywają niespójne, można dopatrzyć się w nich pewnych nieścisłości. Wynika to z funkcjonowania w języku typograficznym wielu synonimów oraz różnych tłumaczeń z języków obcych.
Poniższe zestawienie jest próbą ujednolicenia terminologii i zebrania jej w jeden praktyczny indeks. Korzystanie z poprawnych, jednoznacznych terminów związanych z budową liter pozwala na precyzyjne określanie elementów budowy poszczególnych glifów i znacznie ułatwia dyskusję na temat liternictwa i typografii.
Kreska
(ang. stroke)
Kreska (ang. stroke) to każda z linii, z których zbudowany jest znak pisma. Termin odwołuje się do pisma ręcznego.
Kreska główna (ang. main stroke), inaczej belka, laska lub trzon (ang. stem) – kreska pełniąca podstawową funkcję konstrukcyjną. Określenie trzon w polskiej terminologii może być zawężone do kresek pionowych (ang. vertical stroke) o wysokości x (Henestrosa, Meseguer, Scaglione, 2013: 138–139, Mrowczyk, 2008: 72, Pizarro 2019: 75).
Kreska ukośna
(ang. diagonal stroke)
Kreska umiejscowiona pod kątem (Diagonal Stoke, 2021).
Kreska pozioma, poprzeczka
(ang. horizontal stroke, cross bar)
Kreska łącząca, inaczej poprzeczka (ang. cross bar) to pozioma kreska (ang. horizontal stroke) łącząca dwa elementy znaku pisma, równoległa lub ustawiona pod niewielkim kątem do linii pisma. W literach A i H łączy dwie belki (Pizarro, 2019: 75, Mrowczyk, 2008: 95).
Kreska przecinająca
(ang. cross stroke)
Kreska (zazwyczaj pozioma) przecinająca kreskę główną, występuje w minuskułowych literach t i f. Może być określana również jako ramię (Glossary, 2021).
Noga
(ang. leg)
Pozioma lub ukośna kreska występująca w literach K, k, R oraz L (Mrowczyk, 2008: 82, Glossary, 2021).
Ramię
(ang. arm)
Pozioma lub ukośna kreska wychodząca z kreski głównej albo ją przecinająca, niepołączona z innymi kreskami znaku pisma (Pizarro, 2019: 75).
Brzuszek
(ang. bowl)
Okrągła lub eliptyczna część znaku pisma. Określenia brzuszek częściej stosuje się do wskazywania form tworzących zamknięte światło wewnętrzne. Majuskułowa litera B posiada brzuszek dolny i górny (Bringhurst, 2008: 356, Glossary, 2021, Mrowczyk, 2008: 77).
Łuk
(ang. arc)
Każdy zaokrąglony elementy litery. Łuk w literach n, m oraz h jest nazywany również grzbietem lub arkadą (Pizarro, 2019: s. 75, Glossary, 2021, Mrowczyk, 2008: 77).
Kręgosłup, inaczej eska
(ang. spine)
Zakrzywiona kreska główna w majuskułowej i minuskułowej literze S (Pizarro, 2019: 74, Glossary, 2021).
Pętla
(ang. loop)
Zaokrąglona otwarta lub zamknięta część znaku pisma kształtem bardziej zbliżona do elipsy niż łuku (Mrowczyk, 2008: 88).
Łącznik
(ang. link, neck)
Krótka, zakrzywiona kreska, łącząca górny brzuszek oraz pętlę dwupoziomowej litery g (Glossary, 2021).
Uszko
(ang. ear)
Krótkie zakończenie litery, jak na przykładzie minuskułowych liter g oraz r (Mrowczyk, 2008: 110).
Piętka
(ang. hooked finial, hooked foot)
Dolne zakrzywione zakończenie litery minuskułowej, np. a, t oraz n (Mrowczyk, 2008: 89).
Daszek
(brak ang. odpowiednika terminu)
Trójkątny kształt występujący w minuskule litery t w miejscu łączenia się kreski głównej z kreską przecinającą (Pizarro, 2019: 75).
Ostroga
(ang. spur)
Niewielki, wystający element występujący w miejscu styku łuku i kreski pionowej (Glossary, 2021).
Kropka
(ang. tittle)
Okrągły element, występujący nad trzonem, np. minuskułowych liter i oraz j (Glossary, 2021).
Ogon
(ang. tail)
Zakończenie znaku pisma znajdujące się poniżej podstawowej linii pisma. W polskiej terminologii dolny element majuskuły Q nazywany jest wstęgą (Mrowczyk, 2008: 112).
Wierzchołek górny i dolny
(ang. apex, vertex)
Skrajny punkt połączenia dwóch ukośnych kresek znaku pisma. Górny (ang. apex) – występuje na górze znaku; dolny (ang. vertex) – występuje na dole znaku (Glossary, 2021).
Krok
(ang. crotch)
Kąt ostry umiejscowiony pomiędzy dwo-ma skośnymi elementami znaku pisma (Glossary, 2021, Mrowczyk, 2008: 71).
Szeryfy
(ang. serif)
Poziome lub skośne niewielkie kreski, umiejscowione na końcu głównych kresek znaku pisma. Stanowią element niekonstrukcyjny, dodany. Mogą przybierać bardzo rożne formy (Henestrosa, Meseguer, Scaglione, 2013: 141, Pizarro, 2019: 315, Bringhurst, 2008: 367).
Zwieńczenia, zakończenia
(ang. terminal)
Końcowe fragmenty kresek pozbawionych szeryfów. W krojach szeryfowych zaokrąglone (koliste i łezkowate) zwieńczenia liter nazywa się ziarnem (ang. teardrop terminal, ball terminal) a ostre dziobem (ang. beak terminal) (Glossary, 2021, Mrowczyk, 2008: 56, 114, Pizarro, 2019: 317). Angielski termin finial stosowany jest w szczególności w stosunku do zakrzywionych, zwężających się kresek minuskułowych liter c, e oraz t (Glossary, 2021).
–
Artykuł powstał na podstawie fragmentu książki Vademecum typografa. Tom 1: forma.
Podrozdział Anatomia litery, str. 31–34. Ostatnia aktualizacja podstrony: 21.09.2023