Typografia a dziedziny pokrewne

Typografia jest pojęciem, które nie zawsze jest prawidłowo interpretowane i stosowane. Bywa mylone z innymi, pokrewnymi jej dziedzinami. Dlatego pierwszą kwestią, którą warto wyjaśnić i uporządkować, są definicje poszczególnych terminów skupiających się wokół szeroko pojętego języka pisanego.

Typografia 
(ang. typography)
W opracowaniach dotyczących typografii można odnaleźć odmienne próby zdefiniowania tego terminu. Liczne przeobrażenia na przestrzeni wieków, zmieniające się tendencje oraz technologie związane z powielaniem tekstów powodowały, że ewoluowało jego znacznie. Poniżej przedstawione zostały dwie krótkie definicje, które w zwięzły i uniwersalny sposób obrazują specyfikę typografii oraz pomogą uchwycić różnice wobec kolejnych, niżej wymienionych dyscyplin.
Typografia jest techniką pozwalającą uporządkować już istniejące litery i znaki.
Francisco Gálvez Pizarro, 2018 rok (Pizarro, 2019: 128)
Typografia zajmuje się tworzeniem struktur i organizowaniem języka w wymiarze wizualnym.
Phil Baines i Andrew Haslam, 2002 rok (Baines, Haslam, 2010: 6)

Kaligrafia
(ang. calligraphy)
Chociaż posiada wielowiekową tradycję, we współczesnym świecie jest stosunkowo rzadko praktykowaną czynnością, kultywowaną przez wąskie grono osób. Dla typografii kaligrafia ma bardzo istotne znaczenie, poznając jej tajniki można lepiej zrozumieć formę współczesnych liter. Jest także ważną umiejętnością wśród twórców zawodowo zajmujących się projektowaniem pism.
Kaligrafia to pisanie ręczne praktykowane samo dla siebie, skupiające się na jakości kształtów.
Gerrit Noordzij, 1985 rok (Noordzij, 2014: 9) 
Kaligrafia to „Szczególnie staranny sposób pisania ręcznego podkreślający aspekt estetyczny i ozdobny”.
Cristóbal Henestrosa, Laura Meseguer, José Scaglione, 2012 rok (Henestrosa, Meseguer, Scaglione, 2013: 139)

Liternictwo 
(ang. lettering)
Liternictwo dotyczy odręcznego wytwarzania form literniczych. Jednak, w odróżnieniu od kaligrafii, jest czynnością w której litery są rysowane lub konstruowane, a nie pisane. Współczesne liternictwo powiązane jest miedzy innymi z działalnością rzemieślniczą – szyldziarstwem. Może także służyć do tworzenia ilustracji przy pomocy ozdobnych liter.
Liternictwo to „zaplanowany i wykończony rysunek liter, które składają się na słowo albo frazę”.
Francisco Galvez Pizarro, 2018 rok (Pizarro, 2019: 314)
Liternictwo to „rysowanie liter”.
Cristóbal Henestrosa, Laura Meseguer, José Scaglione, 2012 rok (Henestrosa, Meseguer, Scaglione, 2013: 140)

Projektowanie krojów pisma
(ang. type design)
Projektowanie krojów pisma wywodzi się z rytownictwa i giserstwa – tradycyjnych technik rzemieślniczych wykorzystywanych do produkcji czcionek. Współcześnie kroje pisma powstają przy użyciu technik komputerowych. Projektant pism to samodzielna profesja, która obecnie wymaga nie tylko zaawansowanej wiedzy dotyczącej typografii i historii pisma, ale również wysokich umiejętności projektowych i technicznych.
Projektowanie krojów jest połączeniem liternictwa i systematyzacji, tym, co dzieje się za „kulisami” typografii. [...] Praca projektanta pisma jest uzależniona od pracy typografa, ponieważ od tego drugiego zależy ostateczny wynik w postaci złożonego tekstu.
Francisco Galvez Pizarro, 2018 rok (Pizarro, 2019: 50)

Podsumowanie
Różnice pomiędzy opisanymi wyżej pojęciami można podsumować przy pomocy następującego zestawienia:
Kaligrafia – starannie wykonywane pismo ręczne za pomocą ciągłych kresek. Litery mogą się ze sobą łączyć, ale nie muszą (litery pisane);
Liternictwo – pismo wykonane za pomocą złożonych form, nakładających się na siebie pociągnięć, z możliwością ich retuszowania (litery rysowane);
Projektowanie krojów pisma – kształt znaków tworzony jest na podstawie nowatorskiego projektu. Pismo takie następnie utrwalane jest przy pomocy nośnika, obecnie jest to font (litery prefabrykowane);
Typografia – wykorzystuje uprzednio zaprojektowane litery. Pismo staje się przekaźnikiem treści (litery typograficzne). 

Ilustracja: Luca Barcellona
Ilustracja: Jessica Hische
Powyższy schemat powstał w oparciu o teorie zaproponowane przez Gerrita Noordzija i Freda Smeijersa (Noordzij, 2014: 9–10; Smeijers, 2011: 19; cyt. za: Henestrosa, Meseguer, Scaglione, 2013: 28–29), uzupełniony został o własne wnioski.




_
Artykuł powstał na podstawie fragmentu książki Vademecum typografa. Tom 1: forma.
Rozdział Typografia a dziedziny pokrewne, str 12–16. Ostatnia aktualizacja podstrony: 21.09.2023